Οι ευρωπαϊκές αμφιβολίες για πυρηνική αποτροπή, προηγούνται από την τρέχουσα διοίκηση των ΗΠΑ. Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και η αυξανόμενη καταναγκαστική πίεσή της για χρήση πυρηνικών, αν απειληθεί υπαρξιακά, ώστε να εκφοβίζει το ΝΑΤΟ, επανάφεραν τη σημασία των πυρηνικών όπλων στο προσκήνιο, για πρώτη φορά μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου.
Οι ΗΠΑ και μετά την εισβολή των ρωσικών δυνάμεων στην Ουκρανία, εξακολουθούν να δίνουν προτεραιότητα στον Ινδο-Ειρηνικό, διερευνώντας την επάρκεια του δικού τους πυρηνικού οπλοστασίου, καθώς τα κινεζικά αποθέματα αυξάνουν και η παραγωγή νέων συστημάτων χρήσης τους (πύραυλοι, αεροπλάνα, υποβρύχια κτλ) βελτιώνεται.
Μια διακομματική επιτροπή του Κογκρέσου συνεπέρανε, ότι τα οπλοστάσια της Κίνας και της Ρωσίας θα μπορούσαν να θεωρηθούν συνδυαζόμενα ως ένα ενιαίο πρόβλημα, με το αντίστοιχο οπλοστάσιο της Β. Κορέας να αποτελεί μια επιπλέον ανησυχητική παρουσία.
Ευρωπαϊκές πυρηνικές δυνατότητες
Στο πλαίσιο αυτό, οι Ευρωπαίοι ηγέτες εξετάζουν εναλλακτικές αποτρεπτικές λύσεις για την Ευρώπη. Ο Γάλλος πρόεδρος Μακρόν επιβεβαίωσε εκ νέου, ότι η γαλλική πυρηνική αποτροπή έχει και μια ευρωπαϊκή διάσταση. Ο Πολωνός πρόεδρος Αντρέ Ντούντα, έδειξε το ενδιαφέρον του για την ιδέα, η γαλλική αποτροπή να επεκτεινόταν συμπεριλαμβάνοντας και τους Ευρωπαίους συμμάχους. Αλλά επισήμανε, ότι και η δική του χώρα θα επιθυμούσε να αναπτύξει τη δική της αποτρεπτική δυνατότητα. Ο Γερμανός καγκελάριος Μερτς υπογράμμισε την ανάγκη να συνδυασθούν οι αποτρεπτικές δυνατότητες της Γαλλίας και της Βρετανίας. Αν κάτι τέτοιο συνέβαινε, θα επαρκούσαν τα γαλλικά και τα βρετανικά πυρηνικά όπλα για να αποτρέψουν τη Ρωσία και να δώσουν ένα αίσθημα διασφάλισης στους Ευρωπαίους συμμάχους;
Η Ρωσία έχει περίπου τόσα όπλα όσα και οι ΗΠΑ. Το οπλοστάσιό της περιλαμβάνει περίπου 1.700 «στρατηγικά» όπλα και 1000-2000 μικρότερης ισχύος, τα αποκαλούμενα «τακτικά». Οι αριθμοί αυτοί υπερβαίνουν κατά πολύ τις γαλλικές και βρετανικές δυνατότητες, οι οποίες συνολικά ανέρχονται σε 515 όπλα (290 η Γαλλία και 225 η Βρετανία).
Όμως, τα συνδυασμένα όπλα αυτών των δύο ευρωπαϊκών χωρών εκτιμώνται ως επαρκή, για να προκληθεί καίριο πλήγμα, με μη αποδεκτή από τη ρωσική διοίκηση βλάβη, στη Μόσχα και την Αγ. Πετρούπολη.
Τα όπλα αυτά μεταφέρονται κυρίως από πυρηνοκίνητα υποβρύχια (4 γαλλικά και 4 βρετανικά) σε διαρκή περιπολία ανά τους ωκεανούς, με την υψηλή πιθανότητα να επιβιώσουν, αν τα μητροπολιτικά εδάφη δεχθούν το πρώτο πλήγμα.
Τα όπλα αυτά θα μπορούσαν να θεωρηθούν αξιόπιστες αποτροπές για υπαρξιακές απειλές τόσο για τη Γαλλία, όσο και για τη Μ. Βρετανία.
Ωστόσο, ενώ οι ΗΠΑ είναι σε μεγάλη γεωγραφική απόσταση, δεδομένου ότι η Γαλλία και η Βρετανία αποτελούν μέρος της Ευρώπης, σύμφωνα με στρατηγικούς αναλυτές, δεν θα μπορούσαν να θεωρήσουν την ασφάλειά τους ότι διαφοροποιείται μεταξύ τους, ούτε και από την κοινή ευρωπαϊκή ασφάλεια.
Η άποψη αυτή συναρτάται συναρτάται ως έναν βαθμό, με τη γεωγραφική εγγύτητα προς τη Γαλλία και τη Βρετανία, την οποία θα είχε το δυνητικό πρώτο ρωσικό πλήγμα, θεώρηση η οποία ενδεχομένως ωθεί τον Πολωνό πρόεδρο να επιθυμεί τη δημιουργία αποτρεπτικής δυνατότητας για την Πολωνία, δεδομένης της σημαντική γεωγραφικής απόστασης της χώρας του από τις δυο προηγούμενες (π.χ. Παρίσι – Βαρσοβία 1400 χλμ στην ευθεία).
Πόσο δεσμεύονται οι ΗΠΑ;
Οι ΗΠΑ έχουν μια σημαντική στρατιωτική παρουσία στην Ευρώπη –83.000 στρατιώτες στις αρχές του 2025, EUCOM– γεγονός το οποίο τροφοδοτεί το επιχείρημα, ότι επειδή θα προστάτευαν τις δικές τους δυνάμεις θα αποθάρρυναν μια ευρύτερη ρωσική επιβουλή συμβατική ή πυρηνική και θα προστάτευαν ενεργητικά και την Ευρώπη, αν οι δικές τους δυνάμεις τελικά βάλονταν.
Μπορεί να αναπτυχθεί μια πυκνή περιπτωσιολογία γύρω από το θέμα, ειδικά καθώς ο Αμερικανός πρόεδρος Τραμπ και το επιτελείο του έχουν επανειλημμένα αναφέρει την αποστροφή τους για την Ευρώπη και το ενδεχόμενο να αποσυρθούν από το ΝΑΤΟ και να αποσύρουν τις δυνάμεις τους από την ήπειρο. Δεν θα έπρεπε επίσης να διαφεύγει και η χλιαρή θέση των ΗΠΑ απέναντι στις ρωσικές απειλές για πυρηνική κλιμάκωση και της προηγούμενης αμερικανικής διοίκησης, η οποία τις χαρακτήριζε ανοησία, αποφεύγοντας κάποια ουσιαστική δέσμευση για πυρηνική αποτροπή.
Την ανάγκη να πεισθεί η Ρωσία πόσο δεσμευμένο είναι το ΝΑΤΟ και ειδικότερα οι ΗΠΑ ως προς μια τέτοια αποτροπή, είναι θέμα το οποίο κυριαρχεί τις τελευταίες δεκαετίες.
Όταν ο Γάλλος ηγέτης στρατηγός Ντε Γκώλ εξέφρασε τις αμφιβολίες του στον τότε Αμερικανό πρόεδρο Κέννεντυ, κατά τη συνάντησή τους στο Παρίσι τον Ιούνιο του 1961, για το πόσο δεσμευμένες ήταν οι ΗΠΑ για την αποτροπή στην Ευρώπη, δεδομένης της αβεβαιότητας για το μέλλον του Βερολίνου εκείνη την εποχή, τον ρώτησε: «Θα ανταλλάσσατε την Ν.Υόρκη με το Παρίσι;». Υπονοώντας, ότι αν ό ίδιος δεν ήταν πεπεισμένος, πόσο θα ήταν οι Ρώσσοι; Κατά συνέπεια ίσως δεν είναι οι αριθμοί τόσο, όσο η κοινή συμμαχική αμυντική τοποθέτηση και δέσμευση.
Το κύριο ζήτημα δεν είναι ίσως η υπαρξιακή απειλή, όσο το πώς θα αντιδρούσαν η Γαλλία και η Βρετανία, όταν δεν θα απειλούταν η επιβίωσή τους άμεσα.
Εκτιμάται ότι καμία δεν θα επέλεγε την κλιμάκωση με «τακτικά» πυρηνικά όπλα επί του πεδίου, αν δεν απειλούνταν ζωτικά συμφέροντά τους. Αν αυτό συνέβαινε, η Γαλλία θα επέλεγε ίσως ένα προειδοποιητικό πλήγμα από αερομεταφερόμενο όπλο μέσω Rafale, π.χ. κατά μεγάλων στρατιωτικών συγκεντρώσεων. Είναι γνωστό, ότι έχει ήδη προτείνει τη μεταστάθμευση γαλλικών αεροσκαφών με πυρηνικά όπλα στη Γερμανία.
Ανάγκη για προηγμένα συμβατικά όπλα
Η Ρωσία αντί για μια πλήρους κλίμακας εισβολή, μάλλον θα επέλεγε να δοκιμάσει την ενότητα του ΝΑΤΟ, πιέζοντας κάποιο Βαλτικό κράτος, απειλώντας παράλληλα με τη χρήση πυρηνικών, όποιους από τους νατοϊκούς συμμάχους θα είχαν την πρόθεση να παρέμβουν.
Εκτιμάται, ότι η Γαλλία και η Βρετανία θα βρίσκονταν σε ισχυρό δίλημμα, για το αν θα έπρεπε να απειλήσουν με τη χρήση πυρηνικών σε απάντηση.
Ενδεχομένως η λύση για την Ευρώπη να έγκειται στη δημιουργία και ανάπτυξη στον γεωγραφικό χώρο της ηπείρου προηγμένων συμβατικών όπλων, τα οποία θα απέτρεπαν τη ρωσική επιθετικότητα αυξάνοντας το κόστος και τις απώλειες κατά τα πρώτα στάδια της σύγκρουσης.
Τα όπλα αυτά θα μπορούσαν να συμπεριλαμβάνουν ενδεικτικά πυραύλους μεγάλου βεληνεκούς ικανούς για πλήγματα ακριβείας, αεροπλάνα 5ης γενιάς, (τύπου F-35), τα οποία αναπτύσσονται ήδη στις Γαλλία, Γερμανία και Βρετανία και ολοκληρωμένα συστήματα αεράμυνας όπως του Ισραήλ.
Τέτοια όπλα με υψηλές δυνατότητες πληγμάτων ακριβείας σε βάθος, δυσκολίας ανίχνευσης από ραντάρ, και πτητικής ικανότητας σε χαμηλό υψόμετρο, θα μπορούσαν να απειλήσουν στρατηγικούς στόχους βαθιά στη Ρωσία, αποτελώντας μια περισσότερο βιώσιμη λύση, τόσο προληπτικά όσο και επιχειρησιακά, από την εναλλακτική χρήση των πυρηνικών οπλοστασίων της Γαλλίας, της Βρετανίας και κάποιας άλλης τρίτης πυρηνικής δύναμης στην Ευρώπη, πριν οι Ρώσοι προβούν στο πρώτο τακτικό πυρηνικό πλήγμα. Τίθεται βέβαια από ορισμένους το ερώτημα, αν υπάρχουν ενδείξεις για επιλογές από το Κρεμλίνο επέκτασης του ρωσικού κράτους και της πρόθεσης του να χρησιμοποιήσει πυρηνικά.
Στην πρώτη ερώτηση απαντά η πολεμική ιστορία με τους επεκτατικούς πολέμους της Μ. Αικατερίνης, και των κατόπιν τσάρων, μέχρι τη συνθήκη του Αγίου Στεφάνου και στον 20ο αιώνα η δημιουργία του σοβιετικού κράτους και της σφαίρας επιρροής στην Α. Ευρώπη μετά τον 2ο Π.Π.
Ως προς την πρόθεση χρήσης πυρηνικών όπλων, εκτός της επικαιροποίησης του σχετικού δόγματος από τον πρόεδρο Πούτιν μεσούσης της εισβολής στην Ουκρανία, χαρακτηριστικό είναι, ότι σύμφωνα με τον σχεδιασμό σοβιετικής άσκησης αιφνιδιαστικής επίθεσης στο ΝΑΤΟ, τον Σεπτέμβριο 1981 (Zapad ’81) προηγείτο καταστροφή των νατοϊκών αεροδρομίων με τακτικά πυρηνικά όπλα, ισχύος ενός μεγατόνου (5 φορές η ισχύς της ατομικής βόμβας στο Ναγκασάκι) και βεληνεκούς 3.400 μιλίων. Πρόκειται για πυρηνικούς πυραύλους μεταφερόμενους επί οχημάτων παντός εδάφους, οι οποίοι λόγω του αριθμού τους και της κινητικότητάς τους είναι δύσκολο να εξουδετερωθούν.
Πολιτική ενεργοποίηση
Πολιτικά βέβαια, απαιτείται για την Ευρώπη κάτι πολύ περισσότερο από την απλή διαθεσιμότητα όπλων αυτού του είδους.
Ενδεχομένως αυτό θα σήμαινε, να πεισθεί η Γαλλία να συμμετέχει στην ομάδα πυρηνικού σχεδιασμού του ΝΑΤΟ, ή τη δημιουργία κάποιου συμβουλίου ευρωπαϊκής πυρηνικής αποτροπής, αποτελούμενου από τη Γαλλία, τη Βρετανία, και άλλα ευρωπαϊκά κράτη, όπως η Γερμανία και η Πολωνία.
Οι πολεμικές δυνάμεις αυτών και άλλων ευρωπαϊκών χωρών θα μπορούσαν να συμμετέχουν σε συμβατικές και πυρηνικές ασκήσεις από κοινού με τη Γαλλία και τη Βρετανία, ειδικά καθώς οι γαλλικές αεροπορικές δυνάμεις έχουν τη δυνατότητα μεταφοράς όπλων με πυρηνικές κεφαλές.
Θα μπορούσε να υποστηριχθεί, ότι υπάρχουν λύσεις στα προβλήματα της ευρωπαϊκής αποτροπής, εάν οι ΗΠΑ αποφασίσουν μια ισχνή παρουσία τους στο ΝΑΤΟ, ή αποχωρήσουν μεταφέροντας το βάρος της προσοχής τους στην Ασία.
Ο πραγματικός περιορισμός στην έγκαιρη ανάπτυξη ικανού όγκου των αποτρεπτικών ευρωπαϊκών συστημάτων, πυρηνικών και συμβατικών, που προαναφέραμε, είναι ο χρόνος παραγωγής τους, δεδομένης της απαιτούμενης αμεσότητας στη διαθεσιμότητά τους.
Ο χρόνος αυτός όμως, δεν θα έπρεπε να δημιουργήσει ενδεχομένως τάσεις υπεκφυγής, αλλά απεναντίας να λειτουργήσει ως ισχυρό κίνητρο, ώστε να επιτευχθεί η απαιτούμενη ετοιμότητα, απέναντι σε ένα αντίπαλο ο οποίος είναι ήδη ισχυρός και συνεχίζει να εξοπλίζεται ραγδαία.
* Ο Νικήτας Σίμος είναι Οικονομολόγος, Γεωπολιτικός Αναλυτής
