H τάση των ανθρώπων να αναζητούν και να ερμηνεύουν πληροφορίες με τρόπο ο οποίος να επιβεβαιώνει τις προϋπάρχουσες πεποιθήσεις ή απόψεις τους, ενώ αγνοούν ή απορρίπτουν πληροφορίες που τις καταρρίπτουν, ονομάζεται προκατάληψη επιβεβαίωσης (confirmation bias).
Η τάση αυτή έχει επίπτωση σε πολλαπλές καταστάσεις της προσωπικής και κοινωνικής ζωής κάθε ατόμου. Από τις πολιτικές του πεποιθήσεις έως αποφάσεις για την ίδια του την υγεία, σε μεγάλο ποσοστό των ατόμων αυτά καθορίζονται από τη συγκεκριμένη τάση.
Για παράδειγμα, ο ψηφοφόρος ενός συγκεκριμένου πολιτικού κόμματος, μπορεί να διαβάζει μόνο ειδήσεις θετικές για αυτό το κόμμα και να αγνοεί ή να απορρίπτει πληροφορίες από αντίθετες πηγές, ακόμα κι αν είναι αποδεδειγμένα αξιόπιστες.
Το ίδιο και στην περίπτωση της υγείας. Άνθρωποι που πιστεύουν φανατικά στην αποτελεσματικότητα ορισμένων εναλλακτικών θεραπειών, τείνουν να επικεντρώνονται μόνο στις ιστορίες επιτυχίας αυτών των θεραπειών όπως παρουσιάζονται από “εναλλακτικές πηγές πληροφόρησης”, αγνοώντας επιστημονικές μελέτες που δείχνουν ότι η θεραπεία δεν έχει αποτέλεσμα. Διασημότερο παράδειγμα (και εξαιρετικά ευφυής άνθρωπος): ο Στιβ Τζόμπς. Είχε έναν θεραπευόμενο τύπο καρκίνου, πίστευε στις εναλλακτικές θεραπείες και όταν αποφάσισε να χρησιμοποιήσει τα δοκιμασμένα θεραπευτικά πρωτόκολλα, ήταν πλέον αργά.
Το confirmation bias όμως έχει πλέον αποκτήσει αρρωστημένες εκτάσεις σε ένα τμήμα του ιδεολογικού φάσματος.
Η διαφημιστική καμπάνια της Σίντνεϊ Σουίνι για την American Eagle, με τίτλο "Sydney Sweeney Has Great Jeans," πυροδότησε ένα κύμα υπερβολικών και αβάσιμων αντιδράσεων, κυρίως από φανατικούς αριστερούς και υποστηρικτές της λεγόμενης "woke" κουλτούρας. Αυτοί έσπευσαν να χαρακτηρίσουν την καμπάνια ως ρατσιστική και ναζιστική προπαγάνδα, αποδεικνύοντας την τυφλή τους προσήλωση στην προκατάληψη επιβεβαίωσης.
Ζώντας σε έναν κόσμο όπου κάθε λέξη, εικόνα ή πράξη κρίνεται ως δυνητικά καταπιεστική, έχουν εσωτερικεύσει την πεποίθηση πως οτιδήποτε δεν συμμορφώνεται απόλυτα με την ιδεολογία τους είναι ρατσιστικό, φασιστικό ή απαράδεκτο. Αυτή η νοοτροπία τους οδηγεί σε παρανοϊκές ερμηνείες, όπως φαίνεται στην περίπτωση της καμπάνιας της American Eagle.
Η συγκεκριμένη καμπάνια "Sydney Sweeney Has Great Jeans" είναι μια απλή διαφήμιση για τζιν, που χρησιμοποιεί ένα χιουμοριστικό λογοπαίγνιο μεταξύ των λέξεων "jeans" (τζιν) και "genes" (γενετικό υλικό) οι οποίες είναι ομόηχες, με τη Σουίνι να ποζάρει σε ρετρό αισθητική. Ωστόσο, σύμφωνα με όσα δημοσιεύθηκαν σε ελληνικά και διεθνή ΜΜΕ, η καμπάνια κατηγορήθηκε για "ναζιστική προπαγάνδα" και "ρατσισμό", υπονοώντας ότι η αναφορά στα "genes" προωθεί την ευγονική ή τη δήθεν “ανωτερότητα” της λευκής φυλής. Αυτές οι κατηγορίες είναι όχι μόνο υπερβολικές, αλλά και ενδεικτικές της εμμονής ορισμένων να βλέπουν κακόβουλες προθέσεις σε κάθε πτυχή της pop κουλτούρας που δεν υπακούει στις δικές τους ιδεολογικές επιταγές.
Η αντίδραση στην καμπάνια της Σουίνι αποκαλύπτει πώς κάθε φανατισμός (στη συγκεκριμένη περίπτωση ο αριστερός, αλλά και με τον δεξιό φανατισμό τα ίδια γίνονται), εγκλωβισμένος σε ένα echo chamber, λειτουργεί με βάση την προκατάληψη επιβεβαίωσης:
Α. Η υπερβολική Ερμηνεία (Biased Interpretation): Η φράση "great genes" μετατράπηκε από ένα αθώο λογοπαίγνιο σε “απόδειξη” φασιστικής ιδεολογίας από τους επικριτές. Αυτή η ερμηνεία δεν βασίζεται σε στοιχεία, αλλά στην προϋπάρχουσα πεποίθηση ότι η mainstream κουλτούρα είναι εγγενώς ρατσιστική και πρέπει να αποδομείται.
Β. Επιλεκτική Εστίαση (Selective Perception): Οι επικριτές της καμπάνιας εστίασαν αποκλειστικά στη λέξη "genes," αγνοώντας το εμπορικό πλαίσιο της καμπάνιας. Αυτή η επιλεκτική εστίαση αντικατοπτρίζει την τάση τους να αναζητούν μόνο στοιχεία που επιβεβαιώνουν την αφήγηση ότι οτιδήποτε δεν είναι ρητά "woke" είναι προβληματικό.
Γ. Echo Chambers και Ιδεολογική Ακαμψία: Όπως περιγράφεται σε ακαδημαϊκές πηγές, ο ιδεολογικός φανατισμός ενισχύεται από ψηφιακά περιβάλλοντα όπου οι συμμετέχοντες επιβεβαιώνουν συνεχώς ο ένας τις πεποιθήσεις του άλλου. Αυτό οδηγεί σε μια υπερ-ευαισθησία που ερμηνεύει κάθε απόκλιση από την ιδεολογία τους ως επίθεση εναντίον τους. Στην περίπτωση της Σουίνι, η καμπάνια, επειδή δεν ήταν ρητά "πολιτικά ορθή," θεωρήθηκε αυτόματα ρατσιστική.
Στην περίπτωση της Σουίνι, δεν είναι η πρώτη φορά που στοχοποιείται. Το 2022, ορισμένες φωτογραφίες από το πάρτι γενεθλίων της μητέρας της περιλάμβαναν σύμβολα τα οποία θεωρήθηκαν ως υποστηρικτικά της λευκής υπεροχής. Για παράδειγμα, ένας από τους καλεσμένους στο πάρτι φορούσε μία μπλούζα με μοτίβο το οποίο θεωρείται στις ΗΠΑ ως υποστηρικτικό προς της αστυνομία (Blue Lives Matter). Τί σημασία έχει που η Σουίνι είναι δηλωμένη υποστηρικτής των BLM (Black Lives Matter); Καμία. Η woke κοινότητα απαιτεί απόλυτη υπακοή και ευθυγράμμιση με τις απόψεις της. Όχι μόνο από το άτομο αλλά και από την οικογένειά του και τον κοινωνικό του κύκλο. Σε διαφορετική περίπτωση, cancel. Συλλογική ευθύνη ονομάζεται αυτό και είναι ο ορισμός του φασισμού.
Περιπτώσεις όπως αυτή με τη Σουίνι, έχουν σοβαρές επιπτώσεις καθώς η υπερβολή στην απαίτηση ευθυγράμμισης με την πολιτική ορθότητα, έχει τελικά αντίθετα αποτελέσματα από αυτά που θα ήθελαν οι υποστηρικτές της.
Οι συνεχείς κατηγορίες για ρατσισμό και φασισμό τροφοδοτούν αντιδράσεις από συντηρητικούς κύκλους, που βλέπουν καμπάνιες όπως αυτή της Σουίνι, ως αντίσταση στον "woke" φανατισμό, βαθαίνοντας το πολιτικό χάσμα.
Επιπλέον, η εμμονή ορισμένων να βλέπουν ρατσισμό και φασισμό σε μια διαφήμιση για τζιν αποδεικνύει την αποσύνδεση της woke κουλτούρας από την πραγματικότητα, καθιστώντας κάθε συζήτηση αδύνατη και την κριτική κατά της mainstream κουλτούρας μονοδιάστατη.
Τέλος, η συνεχής αναζήτηση "προβληματικού" περιεχομένου δημιουργεί ένα κλίμα όπου καλλιτέχνες και εταιρείες φοβούνται να εκφραστούν ελεύθερα, καθώς κάθε τους κίνηση μπορεί να παρερμηνευθεί ως καταπιεστική.
Μόνο που...
Στην παραβολή του βοσκού και του λύκου, οι χωρικοί έπαψαν να πιστεύουν τον βοσκό οπότε όταν όντως επιτέθηκε ο λύκος στο κοπάδι, δεν έδωσαν καμία σημασία στις κραυγές του.
Αντίστοιχα, αν φίλε μου φωνάζεις συνεχώς “φασίστας”, όταν θα έρθει ο πραγματικός φασίστας, κανείς δεν θα σε πιστεύει. Γιατί φίλε μου, ο φασίστας της γειτονιάς σου δεν είναι απαραίτητο να φοράει jeans. Μπορεί να φοράει κουστούμι και γραβάτα, αμπέχωνο ή καφίγια…
* Ο Ηλίας Ψυχογιός είναι Σύμβουλος Πληροφορικής
ilpsychogios@gmail.com
