Η χώρα τις τελευταίες μέρες ταλανίζεται από την υπόθεση του ΟΠΕΚΕΠΕ και των πλαστών επιδοτήσεων που λάμβαναν χιλιάδες “αγρότες” ανά την επικράτεια, με την Κρήτη να πρωτοστατεί. Λίγοι όμως γνωρίζουν ότι η τακτική των επιδοτήσεων από την ΕΕ, με τον στρεβλό τρόπο που προωθήθηκε πριν από πενήντα περίπου χρόνια, είναι σε μεγάλο βαθμό υπεύθυνη για τη "λαιμαργία" που προκλήθηκε εξαιτίας του εύκολου χρήματος από τα ευρωπαϊκά ταμεία. Εύκολου χρήματος, το οποίο για δεκαετίες χορηγούνταν χωρίς καμία εποπτεία, όχι επειδή οι "κουτόφραγκοι" δεν γνώριζαν τις ρεμούλες στον ΟΠΕΚΕΠΕ, αλλά επειδή ο στόχος, τότε, ήταν η πανευρωπαϊκή μείωση της αγροτικής παραγωγής προκειμένου
α. Να διατηρούνται ψηλά οι τιμές των αγροτοκτηνοτροφικών προϊόντων και
β. Να προωθούνται και να στηρίζονται εμπορικά τα βιομηχανικά προϊόντα της βόρειας Ευρώπης έναντι των αγροτικών της νότιας.
Από τη δημιουργία της, το 1962, η ΚΑΠ είχε ως πρωταρχικό στόχο την επισιτιστική ασφάλεια και τη στήριξη των αγροτών. Ωστόσο, από τη δεκαετία του 1980 και εντεύθεν, η πολιτική της στράφηκε στη διαχείριση της υπερπαραγωγής, που οδηγούσε σε πλεονάσματα προϊόντων όπως τα δημητριακά, το γάλα και το κρασί. Μέτρα όπως η αγρανάπαυση (set-aside), που επιδοτούσε τους αγρότες για να αφήνουν τη γη τους ακαλλιέργητη, και οι ποσοστώσεις παραγωγής (π.χ. στο γάλα) περιόριζαν σκόπιμα την αγροτική δραστηριότητα, ιδιαίτερα σε χώρες του Νότου με ισχυρή αγροτική ταυτότητα, όπως η Ελλάδα, η Ισπανία και η Γαλλία.
Αυτή η στρατηγική δεν ήταν ουδέτερη. Φαινόταν να εξυπηρετεί τη βιομηχανική υπεροχή της Ευρώπης, με τη Γερμανία να πρωτοστατεί. Η γερμανική βιομηχανία, με την ισχυρή της μηχανουργία, αυτοκινητοβιομηχανία και χημική παραγωγή, απολάμβανε προτεραιότητα στις ευρωπαϊκές πολιτικές, καθώς η ΕΕ προωθούσε την ανταγωνιστικότητά της σε παγκόσμιο επίπεδο. Η μείωση της αγροτικής παραγωγής στις χώρες του Νότου επέτρεπε τη διάθεση πόρων και κεφαλαίων σε βιομηχανικούς τομείς, ενώ οι αγρότες σε χώρες όπως η Ελλάδα αντιμετώπιζαν περιορισμούς που αποδυνάμωναν την τοπική παραγωγή προϊόντων όπως το ελαιόλαδο, τα οπωροκηπευτικά και το κρασί. Οι εικόνες με τους αγρότες να ξεριζώνουν αμπέλια και να πληρώνονται από την ΕΕ για αυτό, έχουν στοιχειώσει πολλούς από εμάς...
Η επιλογή αυτή επέφερε βαθιές συνέπειες. Στην Ελλάδα, για παράδειγμα, η μείωση της παραγωγής οδήγησε σε απώλεια θέσεων εργασίας στον αγροτικό τομέα και σε εξασθένηση των τοπικών οικονομιών, ιδιαίτερα σε περιοχές όπως η Κρήτη και η Πελοπόννησος. Στην Ισπανία, οι περιορισμοί στην παραγωγή εσπεριδοειδών και ελαιολάδου περιόρισαν την ανταγωνιστικότητα, ενώ στη Γαλλία, οι αγρότες διαμαρτύρονταν για τις ποσοστώσεις που περιόριζαν την παραγωγή γαλακτοκομικών και κρασιού. Εν τω μεταξύ, η ΕΕ αύξανε τις εισαγωγές αγροτικών προϊόντων από τρίτες χώρες, όπως η Λατινική Αμερική, για να καλύψει τις ανάγκες της, ενισχύοντας έτσι τη διατροφική της εξάρτηση.
Το τραγικό λάθος εκείνης της περιόδου, η υπονόμευση δηλαδή της αγροτικής παραγωγής του Νότου προς όφελος κυρίως της Γερμανίας, έγινε αντιληπτό τα τελευταία χρόνια και ειδικά μετά την εισβολή των Ρώσων στην Ουκρανία. Η ενεργειακή εξάρτηση της Γερμανίας και της ΕΕ γενικότερα από το ρωσικό φυσικό αέριο έδειξαν ότι οι πολιτικές υποστήριξης του Βορρά έναντι του Νότου για δεκαετίες, αποδυνάμωσαν την Ευρώπη συνολικά έναντι των γεωπολιτικών της αντιπάλων.
Η ΚΑΠ του 2023-2027 σηματοδότησε μια προσπάθεια αλλαγής κατεύθυνσης, καθώς η ΕΕ αναγνώρισε ότι η διατροφική και ενεργειακή εξάρτηση από τρίτες χώρες αποτελεί στρατηγική ευπάθεια. Οι γεωπολιτικές κρίσεις, όπως ο πόλεμος στην Ουκρανία και οι διακυμάνσεις στις παγκόσμιες αγορές, κατέδειξαν την ανάγκη για μεγαλύτερη επισιτιστική αυτάρκεια. Η ΕΕ, που εισάγει σημαντικές ποσότητες σιτηρών, σόγιας και κρέατος από χώρες όπως η Βραζιλία και οι ΗΠΑ, συνειδητοποίησε ότι η εξάρτηση αυτή, σε συνδυασμό με την ενεργειακή εξάρτηση από χώρες όπως η Ρωσία, μειώνει τη γεωπολιτική της ισχύ.
Η νέα ΚΑΠ εστιάζει στην ενίσχυση της εγχώριας παραγωγής μέσω:
- Άμεσων ενισχύσεων ανά εκτάριο ή κεφαλή ζώου, που υποστηρίζουν την παραγωγή αντί να την περιορίζουν.
- Πράσινων πληρωμών που συνδέουν τις επιδοτήσεις με βιώσιμες πρακτικές, όπως η διαφοροποίηση καλλιεργειών και η προστασία της βιοποικιλότητας, χωρίς να αποθαρρύνουν την παραγωγή.
- Προγραμμάτων αγροτικής ανάπτυξης που χρηματοδοτούν επενδύσεις στη μεταποίηση και την καινοτομία, όπως το πρόγραμμα 135 εκατ. ευρώ στην Ελλάδα για τη μεταποίηση αγροτικών προϊόντων.
- Προώθησης τοπικών προϊόντων μέσω προγραμμάτων όπως τα ΠΟΠ/ΠΓΕ, που ενισχύουν την ανταγωνιστικότητα προϊόντων όπως το ελληνικό ελαιόλαδο, το ισπανικό κρασί ή το γαλλικό τυρί.
Παράλληλα, η νέα ΚΑΠ ενθαρρύνει τη βιολογική γεωργία και την κλιματική ουδετερότητα, με στόχο τη μείωση της εξάρτησης από εισαγόμενα λιπάσματα και ζωοτροφές. Ωστόσο, η μετάβαση αυτή δεν γίνεται χωρίς προκλήσεις. Οι αγρότες σε χώρες όπως η Ελλάδα εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν υψηλό κόστος παραγωγής και ανταγωνισμό από φθηνότερα εισαγόμενα προϊόντα, λόγω εμπορικών συμφωνιών της ΕΕ, όπως η συμφωνία με τη Mercosur.
Συμπερασματικά, η ΚΑΠ του 2023-2027 επιχειρεί να αναστρέψει την πορεία δεκαετιών, προωθώντας την αγροτική παραγωγή και τη διατροφική αυτάρκεια. Ωστόσο, η κληρονομιά των προηγούμενων πολιτικών, που περιόριζαν την παραγωγή υπέρ της βιομηχανικής ανάπτυξης, εξακολουθεί να επηρεάζει τις αγροτικές περιοχές της ΕΕ. Χώρες όπως η Ελλάδα, η Ισπανία και η Γαλλία, που πλήρωσαν το τίμημα της γερμανικής βιομηχανικής προτεραιότητας, καλούνται τώρα να ανακτήσουν τη χαμένη δυναμική τους σε ένα παγκόσμιο περιβάλλον έντονου ανταγωνισμού. Η επιτυχία αυτής της στροφής θα εξαρτηθεί από την ικανότητα της ΕΕ να εξισορροπήσει τις εμπορικές της φιλοδοξίες με την ανάγκη για ισχυρή, βιώσιμη και ανταγωνιστική αγροτική παραγωγή. Μέχρι τότε, η ΚΑΠ παραμένει πεδίο αντιπαράθεσης, όπου οι ιστορικές ανισότητες συνεχίζουν να διαμορφώνουν το μέλλον της ευρωπαϊκής γεωργίας.
Όλα τα παραπάνω εξηγούν πιστεύω σε μεγάλο βαθμό το λόγο που οι αγρότες μας ωθήθηκαν στην εγκατάλειψη της παραγωγής τους με αντάλλαγμα τα άκοπα, ευρωπαϊκά χρήματα. Και όταν συνηθίζεις όχι να πληρώνεσαι και να μην δουλεύεις, αλλά ΝΑ πληρώνεσαι ΓΙΑ ΝΑ ΜΗΝ δουλεύεις, το να δηλώνεις 7,8 εκατομμύρια αιγοπρόβατα μόνο στην Κρήτη για να εισπράξεις ακόμα περισσότερα εύκολα κέρδη, είναι η φυσική συνέχεια...
Άρα ναι, το παραξήλωσαν στον ΟΠΕΚΕΠΕ, αλλά καλό είναι να μην κουνάει πολύ το δάχτυλο και η ΕΕ γιατί αυτό το “παιδί” εκτός από μάνα (το προβληματικό ελληνικό σύστημα εν προκειμένω) έχει και πατέρα...
* Ο Ηλίας Ψυχογιός είναι Σύμβουλος Πληροφορικής
ilpsychogios@gmail.com
