Συστημική διαφθορά
Ενώ οι διεθνείς κυρώσεις έχουν επηρεάσει αρνητικά την ανάπτυξη της χώρας, η εσωτερική κακοδιαχείριση και η διαφθορά ήταν πολύ πιο καταστροφικές.
Ο πληθωρισμός παρέμεινε πάνω από 40% το 2023 και η ανεργία των νέων συνεχίζει να υπερβαίνει το 20%. Οι κοινότητες αντιμετωπίζουν ελλείψεις νερού και ηλεκτρικού ρεύματος, οι οποίες πυροδοτούν συχνές διαμαρτυρίες. Οι διακοπές ρεύματος στις μεγάλες πόλεις έχουν παραλύσει εργοστάσια και έχουν εντείνει τις απώλειες θέσεων εργασίας, σύμφωνα με την Trading Economics 2003. Το Σώμα των Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης (IRGC) ελέγχει τεράστια τμήματα της οικονομίας -συμπεριλαμβανομένων των τραπεζών, του πετρελαίου, των κατασκευών και των τηλεπικοινωνιών- που λειτουργούν χωρίς πολιτική εποπτεία ή νομική λογοδοσία.
Αυτό το στρατιωτικοποιημένο μονοπώλιο έχει εξανεμίσει τον ιδιωτικό τομέα και έχει εδραιώσει μια βαθιά διεφθαρμένη οικονομική τάξη, έχοντας καταπνίξει κάθε καινοτομία, παρά το υψηλής ποιότητας επιστημονικό δυναμικό της χώρας.
Ανυπαρξία εκλογικής νομιμοποίησης
Η συμμετοχή στις εκλογές έχει μειωθεί κατακόρυφα. Στις προεδρικές εκλογές του 2021, η επίσημη προσέλευση μειώθηκε στο 48% -η χαμηλότερη από το 1979- με πολλούς ψηφοφόρους να καταστρέφουν τα ψηφοδέλτιά τους σε ένδειξη διαμαρτυρίας. Ανεξάρτητη έρευνα έδειξε ότι η πραγματική προσέλευση μπορεί να ήταν στο επίπεδο του 20%.
Χρόνια αυστηρά ελεγχόμενων εκλογών, στις οποίες μπορούν να συμμετάσχουν μόνο υποψήφιοι εγκεκριμένοι από το καθεστώς, έχουν καταστήσει την ψήφο χωρίς νόημα για τους περισσότερους πολίτες. Κάθε εκλογικός κύκλος ενισχύει πλέον τον κυνισμό παρά την ελπίδα. Αυτό που απομένει είναι ένα καθεστώς χωρίς αξιόπιστη δημοκρατική εντολή και μια ηγετική δομή, η οποία δεν εμπνέει, ούτε εμπιστοσύνη ούτε σεβασμό.
Πυρηνικό πρόγραμμα: Από την μόχλευση στην ευθύνη
Το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, που κάποτε αποτελούσε ισχυρό εργαλείο διεθνών διαπραγματεύσεων, αποτελεί πλέον αυξανόμενη επιβάρυνση.
Ο εμπλουτισμός ουρανίου έχει φτάσει σε καθαρότητα 60% -επικίνδυνα κοντά σε επίπεδο οπλικής ποιότητας- ανησυχώντας όχι μόνο τη Δύση, αλλά και τα αραβικά κράτη του Κόλπου και την Κίνα. Οι διαπραγματεύσεις μεταξύ Ουάσινγκτον και Τεχεράνης προσφέρουν πλέον στο καθεστώς μια δυαδική επιλογή: Να εγκαταλείψει τις πυρηνικές του φιλοδοξίες, ή να αντιμετωπίσει μια πιθανή αμερικανική στρατιωτική επέμβαση, πέραν της ισραηλινής, με καταστρεπτικές γι’ αυτό συνέπειες.
Ακόμη και αν αρθούν οι κυρώσεις, η οικονομία του Ιράν θα δυσκολευόταν να ανακάμψει λόγω δεκαετιών διαφθοράς και οικονομικής παράλυσης.
Το πλέον σημαντικό είναι, ότι η Ισλαμική Δημοκρατία στερείται εγχώριας και διεθνούς αξιοπιστίας. Δεν θεωρείται πλέον ως ένας ορθολογικός ή αξιόπιστος κρατικός παράγοντας. Το πυρηνικό ζήτημα του Ιράν έχει γίνει ένα σημείο κοινής διεθνούς συναίνεσης. Έχει ενισχύσει τις εκκλήσεις για περιορισμό του προγράμματος και έχει προκαλέσει ανανεωμένη στρατιωτική ετοιμότητα, συμβάλλοντας στην επιδείνωση της απομόνωσης της Τεχεράνης.
Η αυξανόμενη εσωτερική αναταραχή και οι εξωτερικές αποτυχίες του Ιράν αποτελούν μια στρατηγική ευκαιρία για τις Ηνωμένες Πολιτείες και τους συμμάχους τους.
Η Δύση θα πρέπει να αρχίσει να σχεδιάζει ένα μέλλον χωρίς την Ισλαμική Δημοκρατία. Οι θεμελιώδεις πυλώνες της Ισλαμικής Δημοκρατίας - η θρησκευτική νομιμότητα, η οικονομική διακυβέρνηση και η περιφερειακή δύναμη - βρίσκονται σε κατάρρευση.
Αν και το καθεστώς εξακολουθεί να κατέχει τον καταναγκαστικό έλεγχο μέσω των δυνάμεων ασφαλείας του, έχει χάσει τα κοινωνικά του θεμέλια.
Η αλλαγή καθεστώτος στο Ιράν δεν είναι πλέον μια μακρινή ελπίδα -είναι ένα ολοένα και πλέον πιθανό ενδεχόμενο. Το ερώτημα για τους Δυτικούς ηγέτες δεν είναι αν θα συμβεί, αλλά πώς να υποβοηθήσουν στη διαμόρφωση μιας ειρηνικής, σταθερής και δημοκρατικής μετάβασης.
Ενδεχόμενα
Σύμφωνα με δημοσιεύματα, ο Τραμπ έχει εγκρίνει το σχέδιο της αμερικανικής επίθεσης, αλλά δεν έχει λάβει την τελική απόφαση, δίνοντας ενδεχομένως έναν ελάχιστο χρόνο στο ιρανικό καθεστώς να αποδεχθεί τη διακοπή του πυρηνικού προγράμματος και να προσέλθει με δική του πρωτοβουλία σε διαπραγματεύσεις, ουσιαστικά συνθηκολογώντας.
Είναι η περίπτωση, οι ΗΠΑ να μην πλήξουν τις υπόγειες εγκαταστάσεις του Fordow, και οι Ιρανοί να δεχθούν τη διακοπή του προγράμματος και την καθιέρωση αυστηρών διεθνών ελέγχων.
Στην περίπτωση αυτή, το καθεστώς του Ανώτατου Ηγέτη του Ιράν, Αγιατολάχ Χαμενεΐ, επιβιώνει, υιοθετώντας μετριοπαθέστερες θέσεις, ενώ ενισχύεται η θέση του προέδρου Πεζεσκιάν. Συζητείται η περίπτωση άρσης των κυρώσεων κατά του Ιράν.
Οι ΗΠΑ απαιτούν επίσης από το Ιράν να τερματίσει την υποστήριξή του, προς τις διάφορες αντι-ισραηλινές ομάδες και πολιτοφυλακές. Άλλωστε, η ικανότητα της Τεχεράνης να συνεχίσει να χρηματοδοτεί και να εκπαιδεύει αυτές τις ομάδες έχει πληγεί σοβαρά. Κατά το σενάριο αυτό, το καθεστώς επιβιώνει ως “κέλυφος” του προηγούμενου εαυτού του, και η αντιδημοφιλία του προδιαγράφει το αβέβαιο και σύντομο μέλλον του.
Κατ’ άλλη εκδοχή, το ιρανικό καθεστώς δεν συνθηκολογεί, οι εγκαταστάσεις εμπλουτισμού ουρανίου καταστρέφονται από αμερικανικά πλήγματα και το καθεστώς καταρρέει.
Φρουροί της Επανάστασης, μετριοπαθείς, και στρατός συγκρούονται μεταξύ τους, προκειμένου να καλύψουν το κενό εξουσίας, εν μέσω λαϊκών εξεγέρσεων, ενώ διάφορες εθνοτικές ομάδες επιζητούν ανεξαρτητοποίηση από την κεντρική κυβέρνηση.
Τα υπολείμματα των σκληροπυρηνικών ισλαμιστών επικρατούν, και αναδύονται ως οι διάδοχοι του Αγιατολάχ Χαμενεΐ, συνεχίζοντας να φέρουν τη σημαία της θεοκρατικής διακυβέρνησης, με αβέβαιο όμως μέλλον.
Υπάρχει ακόμη το ενδεχόμενο, να σημειωθεί πλατιά λαϊκή εξέγερση κατά της συνέχισης της θεοκρατικής διακυβέρνησης. Μια νέα αρχή προβάλλει, και ο ηγέτης αυτής της εξέγερσης εδραιώνει τον έλεγχο του. Η κατεύθυνση του νέου καθεστώτος είναι απροσδιόριστη.
Η πρόσφατη παρουσία και ομιλία του πρίγκηπα διαδόχου Παχλεβί, τόνισε τη διάσταση ανάληψης της εξουσίας, μετά την πτώση των μουλάδων, από τους παλαιούς ανακτορικούς κύκλους και τους συνεργάτες τους, με την πλήρη συναίνεση των ΗΠΑ. Είναι η περίπτωση της δοτής εκ ων άνωθεν λύσης.
Το Ιράν, μια πολιτισμική κοιτίδα με μακραίωνη ιστορία και λάμψη, έχει για 10ετίες αναλωθεί σε μια κυνική προσπάθεια επιβολής των θρησκευτικών θέσεων και του οράματος κυριαρχίας στην περιοχή ενός χωρίς λαϊκή νομιμοποίηση θεοκρατικού καθεστώτος, το οποίο επιβιώνει με στυγνή καταπίεση. Η μεταβολή του καθεστώτος αυτού και η ανασυγκρότηση της χώρας, θα οδηγήσουν σε μια νέα ισορροπία στη Μ. Ανατολή, όπου εκτιμάται, ότι θα παγιωθεί η ισραηλινή ηγεμονία και η διατήρηση των καθεστώτων του Κόλπου.
* Ο Νικήτας Σίμος είναι Οικονομολόγος, Γεωπολιτικός Αναλυτής
