Του Στέφανου Νικολαΐδη
Καθώς οι γεωπολιτικές εξελίξεις στη Μέση Ανατολή εισέρχονται σε νέα, πιο απρόβλεπτη φάση μετά την παραβίαση της εύθραυστης εκεχειρίας με το Ισραήλ, η πιθανότητα μιας ριζικής αλλαγής στο Ιράν επανέρχεται δυναμικά στο προσκήνιο. Η ιδέα της κατάρρευσης του ιρανικού καθεστώτος - έπειτα από δεκαετίες σκληροπυρηνικής πολιτικής - έχει αρχίσει να αναλύεται όχι μόνο από τις μεγάλες δυνάμεις αλλά και από μικρότερα κράτη όπως η Ελλάδα, τα οποία θα επηρεαστούν σημαντικά από μια τέτοια εξέλιξη.
Μιλώντας στο skai.gr, δύο κορυφαίοι αναλυτές, ο Άγγελος Συρίγος, καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και βουλευτής της ΝΔ, και ο Κωνσταντίνος Φίλης, Διευθυντής του Ινστιτούτου Διεθνών Υποθέσεων και καθηγητής στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδος, εξηγούν τις πολυεπίπεδες προκλήσεις και ευκαιρίες που θα μπορούσαν να αναδυθούν για την Ελλάδα.
Συρίγος: «Αν πέσει το καθεστώς στο Ιράν, έρχεται εμφύλιος»
Όπως εκτιμά ο Άγγελος Συρίγος, σε περίπτωση κατάρρευσης του καθεστώτος στο Ιράν, «δεν θα έχουμε άμεση μετάβαση σε κάτι διαφορετικό». Αντιθέτως, η χώρα «πιθανότατα θα περιπέσει σε μία κατάσταση εμφύλιας σύγκρουσης», με όλα τα συμπαρομαρτούντα - προσφυγικές ροές, ακραία αποσταθεροποίηση, ανάπτυξη εξτρεμιστικών κινημάτων.
Η γεωγραφική εγγύτητα της Ελλάδας στην Ανατολική Μεσόγειο καθιστά τέτοιες εξελίξεις κρίσιμες. Η αποσταθεροποίηση, τονίζει ο ίδιος, ενδέχεται να οδηγήσει σε αύξηση της τρομοκρατικής δραστηριότητας στην Ευρώπη, ειδικά αν το χάος συνδεθεί, όπως αναμένεται, με την ένταση στη σχέση Ιράν-Ισραήλ.
Ένα επιπλέον στοιχείο που προκύπτει αφορά τη γεωστρατηγική σημασία της Τουρκίας. Σύμφωνα με τον κ. Συρίγο, η πτώση του ισλαμικού καθεστώτος, ειδικά εάν ακολουθήσει μια φιλοδυτική κυβέρνηση, θα οδηγήσει στη μείωση του περιφερειακού βάρους της Τουρκίας. «Η σημασία της Άγκυρας αυξήθηκε όταν έπεσε ο Σάχης. Αν υπάρξει φιλοδυτικό Ιράν, η σημασία της Τουρκίας θα περιοριστεί», εξηγεί.
Ωστόσο, προσθέτει με νόημα ότι «δεν είμαστε ακόμη κοντά σε ένα τέτοιο φιλοδυτικό καθεστώς». Το Ιράν έχει βαθιά ριζωμένη κρατική παράδοση και περίπλοκη εσωτερική δυναμική. Μάλιστα, «οι Κούρδοι του Ιράν, που μέχρι τώρα δεν ακούγονται πολύ, ίσως προσπαθήσουν να αυτονομηθούν περισσότερο από την κεντρική εξουσία» σε ένα περιβάλλον αποδιοργάνωσης.
Από την πλευρά της Ελλάδας, ο ίδιος εκτιμά ότι σε περίπτωση αλλαγής εξουσίας, θα μπορούσε να υπάρξει περιθώριο ενίσχυσης των διπλωματικών διαύλων ή ακόμη και διαμεσολαβητικού ρόλου, ωστόσο σημειώνει ότι «είναι πολύ νωρίς ακόμη» για τέτοιες πρωτοβουλίες.
Σε σχέση με την ενεργειακή διάσταση της υπόθεσης, το ενδεχόμενο αποσταθεροποίησης στα Στενά του Ορμούζ θα έχει τεράστιο αντίκτυπο στην παγκόσμια οικονομία, εξηγεί. Περισσότερο από το 20% της παγκόσμιας παραγωγής πετρελαίου διακινείται μέσω του σημείου αυτού, και οποιαδήποτε διακοπή ή παρεμπόδιση της διέλευσης, «θα έχει άμεσο αντίκτυπο στις διεθνείς τιμές και στην ευρωπαϊκή ενεργειακή ασφάλεια».
Σε ερώτηση για το αν θα μπορούσε να υπάρξει επανασχεδιασμός των αγωγών ή εναλλακτικές οδεύσεις, ο κ. Συρίγος απαντά πως «αυτήν τη στιγμή, ο μόνος ενεργειακός δρόμος που μας ενδιαφέρει είναι ο IMEC (India-Middle East-Europe Economic Corridor). Κάτι άλλο δεν μας απασχολεί ιδιαίτερα».
Επομένως, οποιαδήποτε «ελεγχόμενη κατάρρευση» του καθεστώτος είναι εξαιρετικά δύσκολο να επιτευχθεί. «Είναι τόσο ακραίο το καθεστώς στο Ιράν, που δεν μπορεί να υπάρξει ομαλή μετάβαση. Η μεταβατική φάση προς κάτι πιο απλό θα είναι εξαιρετικά σύνθετη και γεμάτη κινδύνους», καταλήγει.
Φίλης: «Η Ελλάδα οφείλει να διαβάζει τις εξελίξεις και να είναι έτοιμη για ρόλο»
Από την πλευρά του, ο Κωνσταντίνος Φίλης προσεγγίζει τη συγκυρία με μια σύνθετη ανάλυση, τονίζοντας ότι μια πιθανή μεταβολή στο Ιράν – ακόμα και ασαφής – θα μπορούσε να έχει σημαντικές επιπτώσεις στην ευρύτερη γεωπολιτική ισορροπία.
«Για να αλλάξει το καθεστώς στο Ιράν χρειάζονται 4 βασικές προϋποθέσεις: μαζικές κοινωνικές αντιδράσεις, υποστήριξη από μέρος του κλήρου, διάβρωση των Φρουρών της Επανάστασης και διεθνής πίεση με “καρότο και μαστίγιο”», όπως υπογραμμίζει.
Κατά τον ίδιο, καμία από αυτές τις συνθήκες δεν είναι ακόμα ώριμη. Παρ’ όλα αυτά, η Ελλάδα θα πρέπει να βρίσκεται σε εγρήγορση για να αξιοποιήσει τις ευκαιρίες που πιθανώς θα αναδυθούν, ιδίως αν προκύψει μια πιο διαλλακτική, δυτικόφιλη ηγεσία στην Τεχεράνη.
«Η χώρα μας έχει ιστορικές σχέσεις με το Ιράν. Δεν είμαστε άγνωστοι στους Ιρανούς. Θυμίζω ότι σε δύσκολες στιγμές μάς παρείχαν πετρέλαιο επί πιστώσει. Υπάρχει λοιπόν μια βάση, πάνω στην οποία μπορεί κανείς να χτίσει επαφές, εφόσον υπάρξει ένα νέο πολιτικό περιβάλλον», εξηγεί.
Παρότι η Ελλάδα έχει επενδύσει σε στρατηγικές σχέσεις με το Ισραήλ, αυτό δεν σημαίνει – σύμφωνα με τον κ. Φίλη – πως πρέπει να αμελεί την ανάγκη μιας πολυδιάστατης και ενεργητικής εξωτερικής πολιτικής.
«Δεν μπορούμε να βασιζόμαστε σε μια μονοσήμαντη στρατηγική. Αν υπάρξει μεταβατική περίοδος στο Ιράν, ενδεχομένως να υπάρξει περιθώριο για έναν πιο ευέλικτο ρόλο της Ελλάδας ως γέφυρας μεταξύ Ανατολής και Δύσης».
Ωστόσο, σπεύδει να προσγειώσει τις προσδοκίες. «Αν δεν έχεις στρατιωτική ή οικονομική παρουσία, αν δεν έχεις επιρροή σε κέντρα αποφάσεων, δεν περιμένεις θαύματα. Αλλά πρέπει να είσαι παρών, να καταλαβαίνεις πότε δημιουργείται κενό – και να το καλύπτεις».
Η μεγάλη εικόνα: Ιράν, Τουρκία και νέα γεωπολιτικά δίπολα
Οι δύο αναλυτές συμφωνούν πως οι όποιες αλλαγές στο Ιράν θα έχουν αντίκτυπο και στο ρόλο της Τουρκίας. Το Ιράν, παρότι σιιτικό, είχε σχέσεις με σουνιτικές δυνάμεις όπως η Χαμάς, κυρίως λόγω του κοινού αντιισραηλινού τους μετώπου. Αν αποδυναμωθεί η επιρροή του Ιράν, είναι πιθανό η Τουρκία να επιχειρήσει να καλύψει το κενό, κάτι που θα μεταβάλλει και τον χάρτη των συμμαχιών στην Ανατολική Μεσόγειο.
«Αν η Σαουδική Αραβία τα βρει με το Ισραήλ, η Τουρκία ενδέχεται να απομονωθεί. Αν πάλι η Τουρκία προσελκύσει τις αντισυστημικές δυνάμεις της περιοχής, θα δυσκολέψει περαιτέρω η σχέση της με τη Δύση», όπως σημειώνουν.
Συμπέρασμα: Ποια πρέπει να είναι η ελληνική στάση
Σε μια περίοδο κατά την οποία η Μέση Ανατολή βρίσκεται σε τροχιά ανακατατάξεων, η Ελλάδα πρέπει να παραμείνει ψύχραιμη, αλλά και να είναι έτοιμη να κινηθεί εφόσον προκύψουν ευκαιρίες:
- Να διατηρεί ανοικτούς δίαυλους με όλα τα στρατόπεδα, χωρίς να διακινδυνεύει στρατηγικές συμμαχίες.
- Να επενδύσει σε παρακολούθηση εξελίξεων, καλλιεργώντας επαφές με νέα ανερχόμενα κέντρα εξουσίας.
Όπως τονίζει και ο Κωνσταντίνος Φίλης:
«Μπορεί να μην είμαστε παίκτες πρώτης γραμμής, αλλά η παρουσία μας στο γεωπολιτικό ταμπλό πρέπει να είναι διακριτική, ενεργή και έτοιμη να αξιοποιήσει ευκαιρίες όταν αυτές προκύψουν».
Διαβάστε τις Ειδήσεις σήμερα και ενημερωθείτε για τα πρόσφατα νέα.
Ακολουθήστε το Skai.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.
