Του Νικόλα Μπάρδη
Ο Μυστράς, γνωστός και ως «Μυζηθράς» στο Χρονικόν του Μορέως, ήταν οχυρωμένη ελληνική πόλη στη Λακωνία.
Σκαρφαλωμένος στον Ταΰγετο, κοντά στην αρχαία Σπάρτη, ο Μυστράς υπήρξε πρωτεύουσα του Βυζαντινού Δεσποτάτου του Μυστρά κατά τον 14ο και 15ο αιώνα, διατελώντας μία περίοδο ευημερίας και πολιτιστικής άνθησης. Η περιοχή παρέμεινε κατοικημένη καθ' όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, και εσφαλμένα θεωρήθηκε από τους δυτικούς ταξιδιώτες πως ήταν η αρχαία Σπάρτη. Τη δεκαετία του 1830, όταν χτίστηκε η νέα πόλη της Σπάρτης, ο Μυστράς εγκαταλείφθηκε οριστικά και έκτοτε παραμένει μία έρημη μα πανέμορφη και άκρως ιστορική περιοχή, που υποδέχεται χιλιάδες επισκέπτες από όλα τα μήκη και πλάτη της οικουμένης. Μάλιστα, είναι ο τρίτος πιο επισκέψιμος αρχαιολογικός χώρος της Ελλάδας, μετά την Ακρόπολη και την Αρχαία Ολυμπία!
Η ιστορία του Μυστρά αρχίζει από τα μέσα του 13ου αιώνα, όταν ολοκληρώθηκε η κατάκτηση της Πελοποννήσου από τους Φράγκους. Συγκεκριμένα, το 1249 ο πρίγκιπας των Φράγκων Γουλιέλμος Β΄ Βιλλεαρδουίνος έχτισε ισχυρό τείχος και κάστρο στην ανατολική πλευρά του Ταϋγέτου, στην κορυφή ενός υψώματος με απότομη και κωνοειδή μορφή, με την ονομασία Μυστράς ή Μυζηθράς. Το όνομα προϋπήρχε της ίδρυσης του κάστρου και ήταν η ονομασία με την οποία αποκαλούσαν το βουνό οι ντόπιοι, πριν από το 1249. Η ονομασία σχετίζεται με τη μυζήθρα και, σύμφωνα με ορισμένους ιστορικούς, συνδέεται με το σχήμα του βουνού. Κάποιοι άλλοι πάλι πιστεύουν ότι προέρχεται από το επάγγελμα του μυζηθρά.
Η καλή οχύρωση του λόφου και η εξέλιξη του Μυστρά τους επόμενους δύο αιώνες (Ύστερη Βυζαντινή Περίοδος) σε ισχυρό πολιτικό, στρατιωτικό, πνευματικό και καλλιτεχνικό κέντρο συνδέεται με την κατάλυση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας από τη Δ΄ Σταυροφορία (1204). Μετά από αυτή, το ενδιαφέρον του Βυζαντίου μετατοπίστηκε προς τις δυτικές επαρχίες του. Η αλλαγή συνδέεται και με την εμπορική διείσδυση των ιταλικών πόλεων (Βενετίας, Γένοβα, Πίζας κ.ά.), η οποία αναβάθμισε τη σημασία των εμπορικών κέντρων και των ναυτικών σταθμών ολόκληρης της Πελοποννήσου.
Στην Πελοπόννησο οι Φράγκοι εγκαταστάθηκαν το 1204, έχοντας ως ηγέτη τους τον Γοδεφρείδο Βιλλεαρδουίνο. Ίδρυσαν το πριγκιπάτο της Αχαΐας (ή Μορέως), όμως κατόρθωσαν να επεκτείνουν τα όριά του ως τη νότια Πελοπόννησο μετά το 1248, όταν ο Γουλιέλμος Β΄ Βιλλεαρδουίνος κατέλαβε και τη Μονεμβασιά. Η ίδρυση του κάστρου στον Μυστρά το 1249 σηματοδοτούσε την εδραίωση της κυριαρχίας τους στην Πελοπόννησο.
Ο Μυστράς είναι χτισμένος σ’ ένα απομονωμένο βουνό ύψους 634 μέτρων, που ανήκει στον ορεινό όγκο του Ταΰγετου και έχει μια πολύ ισχυρή και στρατηγική θέση. Η ιδιαίτερη μορφολογία του βουνού, με τα δύο πλατώματα στην κορυφή (όπου χτίστηκε το κάστρο) και στη βόρεια ράχη (όπου βρίσκονται τα παλάτια και η πλατεία), οι απότομες και απόκρημνες πλαγιές στη νότια και νοτιοανατολική πλευρά του, και η δυνατότητα εύκολης οχύρωσης των υπόλοιπων πλευρών, που έδινε και τη δυνατότητα ελέγχου των ατίθασων σλαβικών φύλων της περιοχής (τους λεγόμενους Μηλιγγούς), ήταν μερικά από τα φυσικά πλεονεκτήματα αυτής της θέσης, που εξηγούν και τους λόγους για τους οποίους ο Γουλιέλμος Β΄ Βιλλεαρδουίνος επίλεξε να ορθώσει εκεί τείχη.
Σήμερα στον Μυστρά βρίσκουμε επτά σημαντικές εκκλησίες:
- Ο Άγιος Δημήτριος (Μητρόπολη). Πρόκειται για μία βασιλική ξυλόστεγη, με ωραία γλυπτά στο τέμπλο και τοιχογραφίες. Στο προαύλιό της βρίσκεται το Μητροπολιτικό Μέγαρο, που φιλοξενεί το Μουσείο του Μυστρά.
- Η Ευαγγελίστρια, μονώροφη με χαρακτηριστικό πλατύ νάρθηκα.
- Οι Άγιοι Θεόδωροι, με το χαρακτηριστικό πασίγνωστο οκτάγωνο τρούλο. Είναι η μεγαλύτερη και αρχαιότερη εκκλησία του Μυστρά. Διατηρεί εντυπωσιακές τοιχογραφίες, μεταξύ των οποίων και προσωπογραφία του αυτοκράτορα Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου με χρονολογία 1423. Εδώ βρίσκεται και ο τάφος του δεσπότη του Μορέως Θεοδώρου Α΄.
- Η Παναγία η Οδηγήτρια (Αφεντικό). Έτσι ονομάζεται ο τρίκλινος διώροφος τρουλωτός ναός με δύο εκατέρωθεν παρεκκλήσια εκείνο των «χρυσοβούλων» επειδή εσωτερικά καλύπτεται με αγιογραφική σύνθεση αγγέλων να κρατούν χρυσόβουλα των ετών 1314, 1319, 1320 και 1322, και το άλλο του Ανδρόνικου που εικονίζονται ο αυτοκράτορας Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος και ο δεσπότης του Μυστρά Θεόδωρος Α΄ Παλαιολόγος.
- Η Αγία Σοφία, πάνω ακριβώς από τα παλάτια, του 1350, ήταν το καθολικό της μονής του Ζωοδότη Χριστού και πιθανότατα αποτελούσε την εκκλησία των Παλατιών. Σε αυτή έχουν ταφεί πολλά μέλη της άρχουσας τάξης του Μυστρά και σε τάφο της βόρειας στοάς βρέθηκε το μεταξωτό γυναικείο φόρεμα αρχόντισσας των αρχών του 15ου αιώνα, που φυλάσσεται στο μουσείο του Μυστρά.
- Η Περίβλεπτος. Πρόκειται για ένα περίπλοκο και γραφικό μοναστηριακό συγκρότημα στο νοτιοανατολικό άκρο του οικισμού, δίπλα στον απόκρημνο βράχο. Υπήρξε καθολικό μοναστηριού αφιερωμένου στην Παναγία.
- Και τέλος η Παντάνασσα, η εκκλησία της οποίας είναι το καλύτερα διατηρημένο μνημείο της περιοχής. Εκεί βρίσκονται και οι τάφοι της δέσποινας Κλεόπα Μαλατέστα και της Θεοδώρας, της συζύγου του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου ΙΑ΄ Παλαιολόγου.
Όλες αυτές οι εκκλησίες υπήρξαν καθολικά μοναστηριών. Σε γενικές γραμμές, οι εκκλησίες του Μυστρά αποτελούσαν χώρο μάθησης της βυζαντινής αρχιτεκτονικής, ζωγραφικής, αγιογραφίας και χωροταξικής μελέτης της εποχής, λίγο πριν την Αναγέννηση. Σήμερα, μόνο η Παντάνασσα λειτουργεί ως μοναστήρι. Πολλές από τις εκκλησίες του Μυστρά οφείλουν τη σημερινή τους μορφή σε εργασίες συντήρησης που πραγματοποιήθηκαν από τον Αναστάσιο Ορλάνδο, λίγο πριν το 1940. Η όψη των εκκλησιών συνδέεται απόλυτα με το φυσικό ανάγλυφο της θέσης στην οποία χτίστηκαν. Έτσι, το σύνολο των εκκλησιών αποκλίνει προς την ανατολή, κατά παράβαση των σχετικών κανόνων της θρησκευτικής παράδοσης.
Από αρχιτεκτονική άποψη, κυριαρχούν ο απλός βασιλικός τύπος και ο χαρακτηριστικός για τον Μυστρά τύπος που συνδυάζει τη βασιλική στο ισόγειο και το ναό με τρούλους στο υπερώο. Σήμα κατατεθέν των εκκλησιών είναι φυσικά και οι εξωτερικές στοές. Συνολικά, η αρχιτεκτονική των κτισμάτων και τα δομικά υλικά που χρησιμοποιήθηκαν για την ανέγερσή τους διαμορφώνουν ένα άκρως αρμονικό αποτέλεσμα, που γίνεται ένα με το περιβάλλον, και καμία παραφωνία δεν χαλάει το σκηνικό. Μάλιστα, το 1989 με απόφαση της αρμόδιας επιτροπής της Unesco, ο Μυστράς εγγράφεται ως πολιτιστικό αγαθό στον κατάλογο της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Τα μεσαιωνικά ερείπια και οι ιστορικοί ναοί, σε συνδυασμό με το κατάφυτο βουνό και με φόντο τον επιβλητικό Ταΰγετο δημιουργούν ένα σκηνικό βγαλμένο από άλλη εποχή, που είναι αναμφίβολα μοναδικό στο είδος του.
Διαβάστε τις Ειδήσεις σήμερα και ενημερωθείτε για τα πρόσφατα νέα.
Ακολουθήστε το Skai.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.
