Του Στέφανου Νικολαΐδη
Ήταν ξημερώματα 7ης Οκτωβρίου 2023 όταν το Ισραήλ ξύπνησε από τον απόλυτο εφιάλτη: μια πρωτοφανής, φονική επίθεση της Χαμάς έφερε τη χώρα αντιμέτωπη με μια από τις πιο μαύρες σελίδες της σύγχρονης ιστορίας της. Χιλιάδες ρουκέτες, παραβίαση συνόρων, μαζικές σφαγές και απαγωγές αμάχων – ένα σοκ τέτοιας κλίμακας που το Τελ Αβίβ έκανε λόγο για τη «δική του 11η Σεπτεμβρίου».
Μιλώντας στο skai.gr και στα podcast του ΣΚΑΪ για τη Μέση Ανατολή, ο καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Αμερικανικό Κολέγιο και διευθυντής του Ινστιτούτου Διεθνών Υποθέσεων, Κωνσταντίνος Φίλης, φωτίζει τα γεγονότα πίσω από τη μέρα που πάγωσε την περιοχή – και τον πλανήτη.
Ποια είναι η Χαμάς και πώς μετατράπηκε από τοπική ισλαμιστική οργάνωση σε έναν ισχυρότατο στρατιωτικό και πολιτικό βραχίονα; Πώς κατάφερε να αιφνιδιάσει το πιο καλά οργανωμένο – θεωρητικά – κράτος της περιοχής και ποιος ήταν ο ρόλος των υποστηρικτών της, όπως το Ιράν και το Κατάρ;
Μέσα από την ψύχραιμη ανάλυση του κ. Φίλη, αποτυπώνονται οι αιτίες, τα κενά ασφαλείας, οι αντιδράσεις της διεθνούς κοινότητας και η επόμενη μέρα για το Ισραήλ και τη Γάζα. Γιατί η 7η Οκτωβρίου δεν ήταν απλώς μια τρομοκρατική επίθεση, αλλά το έναυσμα για ένα νέο, πολύ πιο σύνθετο κεφάλαιο στην ανοιχτή πληγή της Μέσης Ανατολής.
Η γέννηση και η λειτουργία της Χαμάς
Η Χαμάς ιδρύεται το 1987 κατά την έναρξη της Πρώτης Ιντιφάντα από τον σεΐχη Αχμέντ Γιασίν και τον Μοχάμεντ Τάχα της παλαιστινιακής πτέρυγας της Μουσουλμανικής Αδελφότητας.
Εκείνη την περίοδο γίνονται βομβιστικές ενέργειες αυτοκτονίας και άλλες επιθέσεις κυρίως κατά Ισραηλινών αμάχων.
Αυτό που έχει ως βασικό πλεονέκτημα η Χαμάς και το οποίο προέρχεται από την αντίληψη των Αδελφών Μουσουλμάνων, που έχουν ιδρυθεί τη δεκαετία του 1920 στην Αίγυπτο, είναι τα εκτεταμένα προγράμματα κοινωνικής διείσδυσης και επιδραστικότητας.
Χάρη σε αυτά οι μουσουλμανικές αδελφότητες σε πολλές χώρες αποκτούν μεγάλη δημοφιλία. Δουλεύουν όπως λέμε αγγλιστί σε grassroot level, δηλαδή σε ένα επίπεδο που είναι μέσα στην κοινωνία με διείσδυση σε ομάδες, οι οποίες έχουν περισσότερες ανάγκες και στις οποίες προσφέρουν τα απαραίτητα.
Λειτουργούν, επομένως, κάτω από τα ραντάρ, δημιουργώντας μέχρι και νοσοκομεία, εκπαιδευτικά συστήματα, βιβλιοθήκες και κοινωνικές υπηρεσίες.
Η διακήρυξή τους ουσιαστικά καλεί στην καταστροφή του κράτους του Ισραήλ και την αντικατάστασή του με ένα παλαιστινιακό ισλαμικό κράτος στην περιοχή που είναι σήμερα το Ισραήλ, όπως βέβαια και στη Δυτική Όχθη και τη Λωρίδα της Γάζας.
Έχει ενδιαφέρον ότι η Χαμάς δεν περιγράφει ως θρησκευτική ή αντισημιτική την προσέγγισή της, αλλά ως βαθιά πολιτική. Ωστόσο, στην ιδρυτική της διακήρυξη υπάρχουν και δημόσιες δηλώσεις, υπάρχουν και πολλά συγγράμματα που αντικατοπτρίζουν ακριβώς το αντίθετο, δηλαδή την επίδραση αντισημιτικών θεωριών συνωμοσίας.
Η νίκη στις εκλογές του 2006
Η Χαμάς και η πολιτική της πτέρυγα το 2006 καταφέρνει προς έκπληξη πολλών να κερδίσει τις παλαιστινιακές βουλευτικές εκλογές.
Βέβαια, έκτοτε δεν έχουν διεξαχθεί εκλογές στα παλαιστινιακά εδάφη. Το επιχείρημα της Παλαιστινιακής Αρχής είναι ότι αν στηνόταν κάλπη μετά το 2006, πάλι θα κέρδιζε η Χαμάς, αλλά μετά από 20 χρόνια κανείς θα μπορούσε να πει ότι από τη στιγμή που δεν εκφράζεται η ελεύθερη βούληση των πολιτών, κάτι δεν πάει καλά.
Υπενθυμίζεται ότι η Γάζα είναι μια περιοχή που έχει το μέγεθος του νησιού της Άνδρου και κατοικείται από 1,8 έως 2 εκατομμύρια ανθρώπους. Αν ήταν πράγματι πάνω σε νησί, θα το είχαν βουλιάξει.
Τίθενται σοβαρότατα ερωτήματα κατά πόσο οι μέθοδοι της Χαμάς από τη στιγμή της εκλογής της είναι τέτοιες που δίνουν το δικαίωμα στον λαό της Γάζας να εκφράζεται ελεύθερα. Και αυτό, γιατί η Χαμάς είναι μια δύναμη αυταρχική, βαθιά δεσποτική, η οποία αντιμετωπίζει τη διαφορετική άποψη οποιουδήποτε με τρόπο και μέσα πολύ μακριά από τη δική μας κουλτούρα.
Χαμάς vs Φατάχ
Αντίθετα με τη Χαμάς, πολλοί είναι εκείνοι που αντιμετωπίζουν τη Φατάχ ως μια πιο μετριοπαθή δύναμη μαχητών στον παλαιστινιακό θύλακα.
Τι έχει συμβεί όμως μεταξύ των Παλαιστινίων;
Επειδή η Φατάχ θεωρείται διαπλεκόμενη, διεφθαρμένη, συστημική και αναποτελεσματική κυβέρνηση - κυρίως λόγω της αποτυχίας του Όσλο τη δεκαετία του '90 - η Χαμάς ήταν αυτή που κέρδισε επικοινωνιακά στη μεταξύ τους σύγκριση.
Μετά τη μάχη για τη Γάζα τον Ιούνιο του 2007, αφού είχαν προηγηθεί οι εκλογές και είχε κερδίσει η Χαμάς, πολλοί εκλεγμένοι αξιωματούχοι της Χαμάς εκδιώχθηκαν από τις θέσεις τους στην Παλαιστινιακή Εθνική Αρχή στη Δυτική Όχθη και αντικαταστάθηκαν από μέλη της Φατάχ.
Την ίδια χρονιά ο Μαχμούντ Αμπάς της Φατάχ εξέδωσε διάταγμα που έθετε εκτός νόμου τη στρατιωτική και εκτελεστική δύναμη της Χαμάς.
Άρα λοιπόν υπήρξε μια έντονη ενδοπαλαιστινιακή διαμάχη και πολλοί ισχυρίζονται ότι ο ίδιος ο Μπενιαμίν Νετανιάχου επέλεξε τη Χαμάς ως συνομιλητή. Φαίνεται ότι ένα κομμάτι των Ισραηλινών αποφάσισε να πριμοδοτήσει και με κεφάλαια τη Χαμάς, ώστε αυτή να είναι η κυρίαρχη δύναμη εντός των Παλαιστινίων, διότι έτσι δεν θα κατηγορούνταν οι Ισραηλινοί ότι είναι αδιάλλακτοι, εφόσον είχαν απέναντί τους τη Χαμάς.
Σε κάθε περίπτωση, η Χαμάς θεωρείται τρομοκρατική οργάνωση από την ΕΕ, τις ΗΠΑ, τον Καναδά, την Ιαπωνία, ενώ απαγορεύεται οποιαδήποτε συμμετοχή/εμπλοκή της στην Ιορδανία, όπου υπάρχει έντονο παλαιστινιακό στοιχείο.
Ποιοι χρηματοδοτούν τη Χαμάς
Τα τελευταία χρόνια ολοένα και πληθαίνουν τα ερωτήματα για το ποιοι μπορεί να βρίσκονται πίσω από τη χρηματοδότηση της Χαμάς.
Μέχρι πρότινος η δύναμη που φαινόταν να στηρίζει περισσότερο τη Χαμάς είναι το Κατάρ από τη μία και η Τουρκία από την άλλη.
Οι μουσουλμανικές αδελφότητες στον αραβικό κόσμο δεν είναι επιθυμητές. Στην Αίγυπτο, μάλιστα, κατάφεραν για έναν χρόνο να έρθουν στα πράγματα, ακολούθησε μετά η ανατροπή τους με στρατιωτικό πραξικόπημα. Καμία χώρα του αραβικού κόσμου δεν θέλει να δει μουσουλμανική αδελφότητα να επικρατεί ως αντίληψη στο εσωτερικό της.
Εξαίρεση αποτελεί το Κατάρ, το οποίο στηρίζει τις μουσουλμανικές αδελφότητες, και η Τουρκία, η οποία όταν ξέσπασαν οι αραβικές εξεγέρσεις (Αραβική Άνοιξη) τη διετία 2010-2011, στήριξε τις μουσουλμανικές αδελφότητες.
Τούτων δοθέντων, η εξουδετέρωση της Χαμάς θα ήταν μια πάρα πολύ βολική εξέλιξη και για τη Σαουδική Αραβία και για τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και για την Αίγυπτο και για πολλές άλλες αραβικές δυνάμεις οι οποίες ικανοποιούνται με το γεγονός ότι το Ισραήλ κάνει τη λεγόμενη «βρώμικη δουλειά» σε βάρος και της Χαμάς και της Χεζμπολάχ, αλλά και του ίδιου του Ιράν.
7η Οκτωβρίου: Η «11η Σεπτεμβρίου» του Ισραήλ
Υπάρχουν συγκεκριμένοι λόγοι για τους οποίους φτάσαμε στην 7η Οκτωβρίου του 2023, που κατά πολλούς θεωρείται η «11η Σεπτεμβρίου» του Ισραήλ.
Οι Αρχές έχουν πιαστεί στον ύπνο, υπάρχει μια τρομοκρατική οργάνωση που δρα εντός του Ισραήλ και καταφέρνει ένα χτύπημα το οποίο έχει αφήσει και σήμερα και για πολλές επόμενες γενιές ένα βαθύτατο αποτύπωμα στις ψυχές των Ισραηλινών.
Γιατί φτάνουμε λοιπόν στην 7η Οκτωβρίου;
Πρώτον, γιατί στο Ισραήλ μέχρι τότε έχουμε συνεχείς εκλογικές αναμετρήσεις από το 2019, με κυβερνήσεις συνεργασίας οι οποίες μένουν λίγους μήνες στη θέση τους, και με μια μια πολιτική αναταραχή που είναι πρωτοφανής για τα δεδομένα της χώρας.
Ο δεύτερος λόγος είναι ότι από το 2007 και μετά - δηλαδή την τελευταία Ιντιφάντα - δεν έχουμε κάτι που να συμβαίνει σε καθημερινή βάση και να συνιστά απειλή ασφαλείας ζωτικής σημασίας για τους Ισραηλινούς. Κατά τη διάρκεια της Πρώτης και της Δεύτερης Ιντιφάντα έχουμε βομβιστικές επιθέσεις σε λεωφορεία και σε χώρους διασκέδασης, άρα δεν αισθάνονται οι Ισραηλινοί σε καμία περίπτωση ασφαλείς.
Με άλλα λόγια, έχουμε μια σειρά γεγονότων που βάζει το Ισραήλ σε κατάσταση εγρήγορσης. Από το 2007 μέχρι το 2023, όμως, έχουμε μεν σποραδικές επιθέσεις αλλά η ζωή στο Τελ Αβίβ κυλά ομαλά. Παράλληλα, οι πυραυλικές επιθέσεις αντιμετωπίζονται από τον αέρινο θόλο του Ισραήλ, το οποίο αποκτά πολύ καλές πληροφορίες και προσβάσεις σε όλες αυτές τις οργανώσεις και αποτρέπει αρκετές επιθέσεις.
Άρα ο μέσος Ισραηλινός το 2023 αισθάνεται πολύ παραπάνω ασφάλεια από αυτήν που πραγματικά είχε, όπως αποδείχθηκε.
Την ίδια στιγμή, οι υπηρεσίες ασφαλείας φάνηκαν να μη δίνουν τη δέουσα σημασία σε πληροφορίες που τους είχαν περιέλθει. Δεν είναι ότι δεν γνώριζαν οι Ισραηλινοί πως κάτι προετοιμαζόταν, αλλά το υποτίμησαν και πίστεψαν ότι δεν θα μπορούσε να είναι κάτι τόσο μαζικό.
Μόνοι για 12 ώρες στο έλεος των τρομοκρατών
Η Χαμάς η αλήθεια είναι ότι οργάνωνε για αρκετό καιρό αυτήν την επίθεση. Δεν πρόκειται για απόφαση που λαμβάνεται από τη μια στιγμή στην άλλη. Απεναντίας, θέλει πάρα πολύ καλή προετοιμασία, μηνών αν όχι ετών.
Με βάση καταγεγραμμένες συνομιλίες με ανθρώπους που ζούσαν σε κιμπούτς, για σχεδόν 12 ώρες σε αυτήν την άνιση μάχη ήταν μόνοι τους.
Δηλαδή ξεκίνησε τις πρώτες πρωινές ώρες της 7ης Οκτωβρίου η επίθεση και με βάση μαρτυρίες ανθρώπων, μέχρι τις 5 το απόγευμα ήταν κρυμμένοι στα σπίτια τους, σε καταφύγια ή οπουδήποτε έβρισκαν. Όπως ανέφεραν, η αδράνεια των ισραηλινών Αρχών ήταν παροιμιώδης.
Η Χαμάς ρίχνει μαζικά πυραύλους, με αποτέλεσμα οι Ισραηλινοί, κυρίως όσοι κατοικούν κοντά στη Λωρίδα της Γάζας, να έχουν σπεύσει στα καταφύγια εντός των σπιτιών τους. Κάθε σπίτι στα κιμπούτς και σε περιοχές που είναι κοντά στη Γάζα ή στο βόρειο Ισραήλ κοντά στον Λίβανο, διαθέτει καταφύγιο μέσα στο σπίτι.
Το κάθε καταφύγιο είναι ένα επιπλέον δωμάτιο όπου πολλές φορές κοιμάται ολόκληρη οικογένεια. Από τη στιγμή που χτυπά η σειρήνα όταν εντοπίσει πυραυλική επίθεση, μέχρι τη στιγμή που ο πύραυλος θα πέσει κυριολεκτικά στο κεφάλι σου, η χρονική απόσταση είναι 15-25 δευτερόλεπτα.
Το καταφύγιο είναι κατασκευασμένο με τέτοιον τρόπο, ώστε να αντέξει την επίθεση, ακόμη κι αν καταστραφεί το υπόλοιπο σπίτι. Για αυτό και οι Ισραηλινοί κρύβουν συχνά μέσα του προμήθειες.
Οι ιστορίες των κατοίκων από εκείνη τη μοιραία μέρα είναι συγκλονιστικές, όπως επίσης σπαρακτικές είναι και οι ιστορίες των ανθρώπων που βρέθηκαν στο Μουσικό Φεστιβάλ της Νόβα.
Είναι χαρακτηριστικό ότι οι τρομοκράτες όταν βρέθηκαν στον λόφο που λάμβανε χώρα το φεστιβάλ, είτε έβρισκαν ανθρώπους που έτρεχαν με κάθε μέσο, δημιουργώντας ατελείωτες ουρές σε μόλις μια λωρίδα διαφυγής, είτε ανθρώπους αδύναμους υπό την επήρεια ουσιών και άρα ανήμπορους να αμυνθούν και να αντιμετωπίσουν οποιαδήποτε επίθεση.
Το ενδιαφέρον στοιχείο εδώ είναι ότι οι τρομοκράτες δεν γνώριζαν για το Μουσικό Φεστιβάλ. Δεν είχαν σκοπό να καταλήξουν εκεί.
Η αλήθεια είναι ότι όσοι μπήκαν με εναέριο τρόπο στο Ισραήλ, περνώντας πάνω από το φεστιβάλ είδαν ότι υπήρχε πολύς κόσμος και ενημέρωσαν μέσω ασυρμάτων τους υπόλοιπους.
Αυτό ήταν κάτι τυχαίο, όλο το υπόλοιπο ήταν κάτι πολύ καλά οργανωμένο.
Η απάντηση του Ισραήλ
Η ηγεσία του Ισραήλ μετά την 7η Οκτωβρίου βρέθηκε και βρίσκεται και σήμερα, σχεδόν 2 χρόνια μετά, σε σοκ.
Μην ξεχνάμε άλλωστε ότι υπάρχουν ακόμα όμηροι που βρίσκονται στα χέρια της Χαμάς, οι περισσότεροι εκ των οποίων πιθανολογείται ότι είναι ήδη νεκροί. Ακόμη και αυτοί όμως δικαιούνται να επιστρέψουν και να ταφούν.
Η πρώτη αντίδραση της ισραηλινής ηγεσίας ήταν «θα αλλάξουμε τον χάρτη της Μέσης Ανατολής για τις επόμενες δεκαετίες».
Και αυτό σε μεγάλο βαθμό φαίνεται να το έχει πετύχει: η Χαμάς υπηρεσιακά έχει εξουδετερωθεί, με τις πυραυλικές της δυνατότητες να είναι ουσιαστικά μηδαμινές, τα περίφημα λαγούμια όπου μεταφέρονταν τα όπλα, έχουν με τη σειρά τους ελεγχθεί από τους Ισραηλινούς.
Το ίδιο συμβαίνει και με τη Χεζμπολάχ, η οποία ήταν πολύ ισχυρότερη από τη Χαμάς, το Ιράν ταπεινώθηκε ουκ ολίγες φορές από το Ισραήλ, με τη δολοφονία Χανίγια και ανώτατων αξιωματούχων, καθώς και του αρχηγού των Φρουρών της Επανάστασης.
Έχουν μείνει οι Χούθι στην Υεμένη, οι οποίοι όμως είναι πιο ήσυχοι το τελευταίο χρονικό διάστημα απέναντι στο Ισραήλ.
Ωστόσο, το Ισραήλ είναι εμφανώς αποδυναμωμένο τόσο σε επίπεδο διπλωματίας, όσο και επικοινωνιακό επίπεδο κοινής γνώμης.
Πολλοί που έλεγαν στο παρελθόν ότι στέκονται στο πλευρό των Ισραηλινών, σήμερα λένε ότι στέκονται στο πλευρό των Παλαιστινίων της Γάζας.
Κοινώς, το Ισραήλ έχει χάσει τον πόλεμο της επικοινωνίας, πάσχοντας από μια τύφλωση υπό την έννοια ότι έχει κερδίσει τον πόλεμο, αλλά δεν ξέρει πώς να προωθήσει την ασφάλεια και τη σταθερότητα.
Νέα Μέση Ανατολή
Οπωσδήποτε έχουμε μια νέα Μέση Ανατολή. Ίσως μια νέα Μέση Ανατολή με παλαιά αφηγήματα όμως.
Έχουμε μια σε εξέλιξη ανθρώπινη τραγωδία, με το Ισραήλ να έχει κερδίσει εμφατικά τον πόλεμο, δεν έχει βρει όμως τρόπο να
Διαβάστε τις Ειδήσεις σήμερα και ενημερωθείτε για τα πρόσφατα νέα.
Ακολουθήστε το Skai.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.
