Η τεχνητή νοημοσύνη (ΤΝ) έχει εισβάλει δυναμικά σχεδόν σε κάθε τομέα της δημόσιας και ιδιωτικής ζωής μας, με την εκπαίδευση όχι απλά να μην αποτελεί εξαίρεση αλλά, αντιθέτως, να είναι ένας από τους τομείς στους οποίους έχει τη μεγαλύτερη επιδραστικότητα. Η δυνατότητα της ΤΝ να προσαρμόζεται στις ανάγκες κάθε μαθητή προσφέρει πρωτοφανείς ευκαιρίες για εξατομικευμένη μάθηση, αναδεικνύοντας ταυτοχρόνως προκλήσεις που σχετίζονται με την υπερβολική χρήση τεχνολογίας, ιδιαίτερα από παιδιά.
Παραδοσιακά, η εκπαίδευση βασίζεται σε ένα μοντέλο που απευθύνεται σε όλους, χωρίς να λαμβάνει πάντα υπόψη τις διαφορετικές ταχύτητες μάθησης, τα ενδιαφέροντα ή τις αδυναμίες των μαθητών. Η ΤΝ αλλάζει αυτή την πραγματικότητα μέσω εργαλείων όπως οι προσαρμοστικές πλατφόρμες μάθησης, οι έξυπνοι βοηθοί και η ανάλυση δεδομένων.
Οι προσαρμοστικές πλατφόρμες χρησιμοποιούν αλγορίθμους ΤΝ για να αξιολογούν το επίπεδο γνώσεων ενός μαθητή και να προσαρμόζουν το υλικό εκμάθησης σε πραγματικό χρόνο. Για παράδειγμα, αν ένας μαθητής δυσκολεύεται με τα κλάσματα, η πλατφόρμα μπορεί να προσφέρει επιπλέον ασκήσεις, βίντεο ή διαδραστικά παιχνίδια που εστιάζουν σε αυτό το θέμα, προσαρμοσμένα στον ρυθμό του. Αντιθέτως, ένας μαθητής που προοδεύει γρήγορα μπορεί να λάβει το κατάλληλο υλικό για ταχύτερο ρυθμό διδασκαλίας, με σκοπό να αποφευχθεί η πλήξη από τη μεριά του.
Επιπλέον, η ΤΝ επιτρέπει τη δημιουργία εξατομικευμένων εκπαιδευτικών διαδρομών (learning paths). Χρησιμοποιώντας δεδομένα από τεστ, εργασίες αλλά και την αλληλεπίδραση με τον μαθητή και τους καθηγητές του, τα συστήματα ΤΝ μπορούν να εντοπίσουν τα δυνατά και αδύναμα σημεία κάθε μαθητή, προτείνοντας δραστηριότητες που ενισχύουν τις δεξιότητές του. Για παράδειγμα, ένας μαθητής με κλίση στη συγγραφή μπορεί να λάβει προτάσεις για συγγραφικές ασκήσεις που θα ενισχύσουν την κλίση του, ενώ ένας που δυσκολεύεται με τη γραμματική θα λάβει στοχευμένες δραστηριότητες για να υπερκεράσει τα εμπόδια που αντιμετωπίζει.
Η ΤΝ υποστηρίζει επίσης μαθητές με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες. Εργαλεία όπως το text-to-speech ή η αυτόματη μετάφραση βοηθούν μαθητές με δυσλεξία ή μαθητές που δεν μιλούν τη γλώσσα στην οποία διδάσκεται κάποιο μάθημα, να παρακολουθήσουν το πρόγραμμα. Επιπροσθέτως, αν και αυτή η δυνατότητα έχει προκαλέσει πολλές αντιδράσεις, η ΤΝ μπορεί να παρέχει και συναισθηματική υποστήριξη μέσω chatbot που παρακολουθούν τη διάθεση των μαθητών, προσφέροντας ενθάρρυνση ή προτείνοντας διαλείμματα από την εκπαιδευτική δραστηριότητα, όταν εντοπίσουν κούραση ή μείωση κινήτρου από τον μαθητή.
Γραφή με το χέρι: Εκπαιδεύοντας τον αλγόριθμο του εγκεφάλου μας
Παρά τα πλεονεκτήματα της ΤΝ, η υπερβολική εξάρτηση από την τεχνολογία, ιδιαίτερα από τα παιδιά, εγείρει σοβαρές ανησυχίες. Η υπερβολική χρήση υπολογιστών μπορεί να επηρεάσει αρνητικά την ανάπτυξη των παιδιών, τόσο γνωστικά όσο και κοινωνικά, ενώ η παραδοσιακή εκπαίδευση με βιβλία και η γραφή με μολύβι προσφέρει οφέλη που η τεχνολογία δεν μπορεί να υποκαταστήσει.
Πρώτον, η υπερβολική έκθεση σε οθόνες συνδέεται με προβλήματα υγείας, όπως κόπωση των ματιών, διαταραχές ύπνου και μειωμένη συγκέντρωση. Έρευνες δείχνουν ότι η παρατεταμένη χρήση υπολογιστών από παιδιά μπορεί να οδηγήσει σε μειωμένη ικανότητα προσοχής και αυξημένο άγχος ενώ αντίθετα, η ανάγνωση από βιβλία ενισχύει τη συγκέντρωση, καθώς δεν υπάρχουν οι περισπασμοί που προκαλούν οι ειδοποιήσεις ή οι διαφημίσεις.
Δεύτερον, η γραφή με μολύβι έχει αποδεδειγμένα γνωστικά οφέλη. Μελέτες έχουν αποδείξει ότι η γραφή με το χέρι ενεργοποιεί περισσότερες περιοχές του εγκεφάλου σε σχέση με την πληκτρολόγηση, βοηθώντας στη μνήμη και την κατανόηση. Όταν τα παιδιά γράφουν με το χέρι, επεξεργάζονται το υλικό πιο βαθιά, κάτι που ενισχύει τη μάθηση. Επιπλέον, η γραφή με το χέρι καλλιεργεί τη λεπτή κινητικότητα και τη δημιουργικότητα, στοιχεία που δεν αναπτύσσονται εξίσου μέσω της πληκτρολόγησης.
Μιλώντας κατ’ αναλογία με την ΤΝ, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η γραφή με το χέρι εκπαιδεύει τον “αλγόριθμο” του εγκεφάλου μας!
Τρίτον, τα βιβλία προσφέρουν μια απτή, πολυαισθητηριακή εμπειρία που η ψηφιακή ανάγνωση δεν μπορεί να αναπαράγει πλήρως. Η αίσθηση του χαρτιού, η δυνατότητα να σημειώνουν οι μαθητές στο περιθώριο των σελίδων και η απουσία ψηφιακών περισπασμών ενισχύουν την εμβάθυνση στο περιεχόμενο. Επιπλέον, τα φυσικά βιβλία δεν απαιτούν την ύπαρξη μπαταριών ή σύνδεσης στο διαδίκτυο, καθιστώντας τα πιο προσιτά σε περιοχές με περιορισμένη τεχνολογική υποδομή.
Τέλος, η υπερβολική χρήση υπολογιστών μπορεί να περιορίσει τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις. Η εκπαίδευση δεν αφορά μόνο τη γνώση, αλλά και την ανάπτυξη δεξιοτήτων όπως η συνεργασία, η επικοινωνία και η ενσυναίσθηση, οι οποίες καλλιεργούνται μέσω των πραγματικών διαπροσωπικών επαφών στην τάξη ή μέσω ομαδικών δραστηριοτήτων.
Συνεπώς, δεν πρέπει να υπάρξει πίεση ώστε η ΤΝ να αντικαταστήσει πλήρως τις παραδοσιακές μεθόδους, αλλά να λειτουργήσει συμπληρωματικά. Ένα ισορροπημένο εκπαιδευτικό σύστημα μπορεί να συνδυάσει τα πλεονεκτήματα της ΤΝ με την αξία των βιβλίων και της χειρόγραφης γραφής σε ένα περιβάλλον μικτής μάθησης (blended learning). Σε αυτό, οι εκπαιδευτικοί μπορούν να χρησιμοποιούν πλατφόρμες ΤΝ για να προσαρμόσουν το υλικό στις ανάγκες των μαθητών, αλλά να ενθαρρύνουν τη χειρόγραφη σημείωση για βαθύτερη κατανόηση. Από την άλλη, οι μαθητές σε αυτό το περιβάλλον μπορούν να χρησιμοποιούν μια εφαρμογή ΤΝ για να εξασκηθούν στα μαθηματικά, αλλά να συζητούν τα αποτελέσματα με τους καθηγητές και τους συμμαθητές τους στην τάξη, χρησιμοποιώντας χαρτί, μολύβι και κιμωλία στον πίνακα.
Η εξέλιξη είναι χαρακτηριστικό της ανθρώπινης φυλής και υπάρχει παράλληλα με την αντίδραση σε αυτήν. Όπως τον 19ο αιώνα υπήρχαν άνθρωποι που υποστήριζαν την εκβιομηχάνιση και άνθρωποι που αντιδρούσαν, το ίδιο συμβαίνει και σήμερα με την τεχνητή νοημοσύνη.
Άγγελος και Δαίμονας σε ένα. Συνύπαρξη και αντιπαλότητα.
* Ο Ηλίας Ψυχογιός είναι Σύμβουλος Πληροφορικής
ilpsychogios@gmail.com
