Του Νικόλα Μπάρδη
Κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα το απομονωμένο και αποκομμένο από την υπόλοιπη Ελλάδα νησί του Αγίου Ευστρατίου χρησιμοποιήθηκε ως τόπος εξορίας για τους Αριστερούς. Το νησί βρίσκεται στην άγονη γραμμή του βορειοανατολικού Αιγαίου, και απέχει πολλά ναυτικά μίλια τόσο από τη στεριά, όσο και από τα γειτονικά νησιά. Η αρχή έγινε το 1929 από την κυβέρνηση του Ελευθερίου Βενιζέλου με βάση το νόμο του 1929 «περί Ιδιωνύμου αδικήματος», οπότε και μεταφέρθηκαν στο νησί οι πρώτοι εκτοπισμένοι κομμουνιστές. Οι επόμενες κυβερνήσεις συνέχισαν να χρησιμοποιούν τον Άη Στράτη για την εκτόπιση Αριστερών και το φαινόμενο κορυφώθηκε στην περίοδο της Δικτατορίας του Ιωάννη Μεταξά (1936-41), όπου εκτοπίστηκαν εκεί εκατοντάδες αντίπαλοι του καθεστώτος.
Στις 26 Απριλίου 1941, λίγο πριν οι Γερμανοί καταλάβουν το νησί και ενώ διεξάγονταν διαπραγματεύσεις για την απελευθέρωση των εξόριστων μεταξύ αντιπροσωπείας των εξόριστων και του σταθμάρχη διοικητή της φρουράς του νησιού, ο σταθμάρχης φοβούμενος μήπως αποδράσουν οι εξόριστοι, παρέταξε τους 12 χωροφύλακες που διέθετε και αυτοί άρχισαν να πυροβολούν τους εξόριστους, με αποτέλεσμα να σκοτωθούν τρεις και να τραυματιστούν άλλοι δύο. Έπειτα, ο σταθμάρχης παρέδωσε τους εξόριστους του Άη Στράτη στους Γερμανούς κατακτητές. Την περίοδο της Γερμανικής Κατοχής οι εξόριστοι υπέφεραν τα πάνδεινα από έλλειψη τροφίμων, εφοδίων, περίθαλψης και πέθαναν από την πείνα 33 κομμουνιστές κρατούμενοι.
Μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας από το γερμανικό ζυγό, τον Οκτώβριο του 1944, το στρατόπεδο εξορίας του Άη Στράτη έκλεισε και οι τελευταίοι πολιτικοί κρατούμενοι απελευθερώθηκαν. Λίγα χρόνια αργότερα, την Άνοιξη του 1947, ο Άη Στράτης άνοιξε και πάλι ως τόπος εξορίας Αριστερών. Με τον αναγκαστικό νόμο 511 της 31ης Δεκεμβρίου 1947 (Α299) «Περί μέτρων αναφερομένων εις τους υπό εκτόπισιν διατελούντας» η επίσημη ονομασία του στρατοπέδου του Αη Στράτη έγινε «Στρατόπεδον Πειθαρχημένης Διαβιώσεως Εκτοπισμένων». Μετά το κλείσιμο της Μακρονήσου, ο Άη Στράτης αποτέλεσε τον μαζικότερο τόπο εξορίας στην Ελλάδα.
Σπουδαίοι άνθρωποι του πνεύματος εκτοπίστηκαν σ’ αυτό το νησί, όπως ο εκπαιδευτικός, συγγραφέας και πολιτικός Δημήτρης Γληνός, οι ποιητές Κώστας Βάρναλης, Γιάννης Ρίτσος, Τάσος Λειβαδίτης, οι λογοτέχνες Μενέλαος Λουντέμης, Θέμος Κορνάρος, Δημήτρης Φωτιάδης, οι ηθοποιοί Μάνος Κατράκης και Τζαβαλάς Καρούσος, και πολλοί άλλοι, επώνυμοι και μη. Ακόμη, πολλοί Αριστεροί πολιτικοί εκτοπίστηκαν στον Άη Στράτη, όπως ο Ηλίας Ηλιού, ο Αντώνης Μπριλλάκης, ο Κώστας Γαβριηλίδης, ο Στέφανος Σαράφης κ.ά.
Εκτιμάται ότι από το 1947 μέχρι και το 1962 πέρασαν από το νησί περίπου 10.000 Αριστεροί εξόριστοι. Το στρατόπεδο κράτησης του Άη Στράτη έκλεισε οριστικά το 1962. Την περίοδο της Δικτατορίας χρησιμοποιήθηκε ως τόπος εκτόπισης για μικρό αριθμό εξόριστων. Ανάμεσα τους και ο μετέπειτα Πρόεδρος της Βουλής των Ελλήνων και προσωρινός Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας, Γιάννης Αλευράς, αρχηγός του ΠΑΚ Εσωτερικού.
Ο Γιάννης Ρίτσος περιγράφει γλαφυρά την κατάσταση που επικρατούσε στο νησί, στο ποίημά του «Γράμμα στον Ζόλιο Κιουρί».
«Αγαπημένε μου Ζολιό, σου γράφω από τον Άη Στράτη,
Βρισκόμαστε εδώ πέρα, κάπου τρεις χιλιάδες
άνθρωποι απλοί, δουλευτάδες, γραμματιζούμενοι
με μια τρύπια κουβέρτα στον ώμο μας
μ’ένα κρεμμύδι, πέντε ελιές κ’ένα ξεροκάματο φως στο ταγάρι μας
άνθρωποι απλοί σαν τα δέντρα μπροστά στον ήλιο...
άνθρωποι που δεν έχουμε άλλο κρίμα στο λαιμό μας
εξόν μονάχα που αγαπάμε όπως και συ
τη λευτεριά και την ειρήνη».
Τη νύχτα της 20ής Φεβρουαρίου του 1968, ένας ισχυρός σεισμός 7,1 βαθμών της κλίμακας ρίχτερ χτύπησε ανεπανόρθωτα τον Άγιο Ευστράτιο, αφήνοντας πίσω του είκοσι και πλέον νεκρούς και δεκάδες τραυματίες, ενώ εκτεταμένες ήταν και οι καταστροφές στη γειτονική Λήμνο. Τα απομεινάρια αυτής της καταστροφής, όπως και της ανθρώπινης φυλακής που αποτέλεσε το νησί τον περασμένο αιώνα μας υπενθυμίζουν όλα εκείνα που δεν πρέπει να ξεχάσουμε ποτέ.
Διαβάστε τις Ειδήσεις σήμερα και ενημερωθείτε για τα πρόσφατα νέα.
Ακολουθήστε το Skai.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.
